مقایسه آبیاری نواری و آبیاری نواری گردشی از لحاظ عملکرد هیدرولیکی و فرسایشی

آبیاری نواری یکی از روش های آبیاری سطحی است که به طور وسیع در زمین های زراعی استفاده می شود. به طور کلی آبیاری سطحی در مزارع با شیب زیاد، باعث ایجاد فرسایش بی رویه و بازده آبی پایین می گردد. آبیاری نواری در مناطقی به کار می رود که شیب زمین کمتر از یک درصد باشد. هر چند شیب بهینه برای کارکرد مناسب این شیوه آبیاری حدود 5/0 درصد است، اما کشاورزان روش آبیاری نواری را به دو صورت نواری کنتوری و نواری گردشی در مناطق پر شیب نیز به کار می برند. روش نواری کنتوری که بر روی خطوط تراز یا با زاویه کمی نسبت به آن اجرا می شود، دارای عملکردی تقریباً مشابه آبیاری نواری معمولی است. اما روش آبیاری نواری گردشی که مورد بررسی این طرح می باشد، در مواقعی استفاده می شود که امکان احداث نوارهای کنتوری وجود نداشته باشد. بنابراین نوارها در جهت شیب زمین اجرا می شوند. بدین صورت که در طول نوار، بندهای خاکی در مسیر پیشروی آب احداث شده و کنار هر بند برای عبور آب باز می ماند، به طوری که نوار به شکل چندین کرت به هم پیوسته به نظر می رسد و آب به طور زیگزاگ در سطح نوار حرکت می کند. بنددار شدن نوارها سبب کاهش سرعت پیشروی آب در طول نوار شده و در نتیجه فرصت بیشتری برای نفوذ آب به خاک به وجود می آید. این امر نه تنها موجب کاهش خروج آب از انتهای نوار می شود، بلکه سرعت کمتر حرکت آب روی خاک باعث کاهش میزان فرسایش خاک نیز خواهد شد. تاکنون هنچگونه مطالعه علمی در رابطه با عملکرد و رفتار این روش آبیاری در شیب های مختلف زمین صورت نگرفته است. تحقیق حاضر در مزرعه آزمایشی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان یزد که دارای بافت خاک لوم شنی بود، به منظور بررسی عملکرد هیدرولیکی و فرسایشی سیستم آبیاری نواری گردشی در شیب های 1، 2 و 3 درصد و مقایسه آن با روش آبیاری نواری معمولی صورت گرفت. هر نوار دارای ابعاد 35 × 5/3 متر بود و به مدت 60 دقیقه با دبی 8/3 لیتر بر ثانیه که برابر بود با 09/1 لیتر بر ثانیه در واحد عرض نوار آبیاری شد. نتایج نشان داد که روش آبیاری نواری گردشی زمان پیشروی را نسبت به روش آبیاری نواری در شیب های 1، 2 و 3 درصد به ترتیب به میزان 27، 22 و 40 درصد افزایش می دهد. همچنین با رسم کنتورهای پیشروی و پسروی در نوارها و نوارهای گردشی مشخص شد که به طور کلی پیشروی و پخش آب در سطح نوارهای گردشی یکنواخت تر از نوارهای معمولی است. با اندازه گیری رواناب خروجی معلوم گردید که به کارگیری روش آبیاری نواری گردشی، باعث شد تا در شیب های 1، 2 و 3 درصد به ترتیب به میزان 32، 15 و 8 درصد در مصرف آب صرفه جویی گردد. نمونه برداری از رواناب خروجی نشان داد که در هر یک از شیب های 1، 2 و 3 درصد مقدار فرسایش خالص در نوارهای گردشی کمتر از روش نواری است. به طوری که این میزان کاهش در شیب های مذکور به ترتیب برابر با 64، 80 و 14 درصد بود. بطور کلی می توان اظهار نمود که استفاده از روش آبیاری نواری گردشی سبب بهبود عملکرد هیدرولیکی و کاهش فرسایش در شیب های زیاد میرگردد. کلمات کلیدی: آبیاری نواری گردشی، پیشروی، پسروی، رواناب، فرسایش